۱۰ نقطه مهم از زندگی ابراهیم رئیسی | از پرونده‌های دهه ۶۰ تا کرسی ریاست‌جمهوری

رویداد۲۴ مریم وحیدیان: هلی‌کوپتر ابراهیم رئیسی ۳۰ اردیبهشت ماه ۱۴۰۳ در جریان سفر به آذربایجان شرقی برای احداث سد مشترک قیزقلعه‌سی در مرز مشترک ایران و جمهوری آذربایجان دچار سانحه هوایی شد. اگرچه مقامات امنیتی و تیم‌های امداد و نجات کشور از همان حوالی ساعت یک بعد ازظهر وقوع سانحه در محل حاضر شدند و به جستجو پرداختند، اما توفیقی در یافتن لاشه بالگرد حاصل نشد. در نهایت حدود ۱۶ ساعت پس از وقوع سانحه به محل دقیق بالگرد رسیدند و با پیکر بی جان ابراهیم رئیسی، رئیس دولت سیزدهم و همراهانش مواجه شدند.

ابراهیم رئیسی بخش عمده زندگی ۶۴ ساله خود را در کسوت قضاوت گذراند و رسیدگی به مهم‌ترین پرونده‌های امنیتی جمهوری اسلامی را بر عهده گرفت و در نهایت در کسوت دولت سیزدهم، درحالی که امید‌های فراوان برای پیروزی در انتخابات چهاردهمین دوره ریاست جمهوری داشت، جان خود را از دست داد. اگرچه او در آخرین روز‌های عمرش در حوزه اجرایی کشور فعالیت داشت، اما ۶۰ سال پیشینه او در حوزه قضایی و رسیدگی به مهم‌ترین پرونده‌های امنیتی و سیاسی باعث می‌شود که او را بیشتر در قامت «قاضی رئیسی» به خاطر بسپارند.

ابراهیم رئیسی از چهره‌های مورد وثوق رهبری بود. او همچنین به عنوان داماد آیت‌الله علم‌الهدی، چهره ای که مواضع تندش نقل محافل است، شناخته می شد؛ امام جمعه مشهد بارها فرمان آتش به اختیار برای بسیجیان صادر کرده است.

ابراهیم رئیسی در دوره‌های انتخابات ریاست جمهوری ۹۸ و ۱۴۰۰ کاندیدای انتخاباتی شد. وی در انتخابات دوره دوازدهم ریاست جمهوری مقابل حسن روحانی شکست خورد، اما طولی نکشید که با حکم رهبری به عنوان رئیس قوه قضاییه منصوب شد؛ جایی که او تلاش کرد تا با نشان دادن چهره‌ای ضد فساد از خود، شانس پیروزی خود را در سال ۱۴۰۰ افزایش دهد. وی در نهایت با کسب ۱۸ میلیون و ۲۱ هزار و ۹۴۵ رای رئیس دولت سیزدهم شد.

در رویداد۲۴، ده مقطع مهم زندگی او را انتخاب کرده‌ایم.

1️⃣ لغو سند ۲۰۳۰ در ابتدای دولت سیزدهم ابراهیم رئیسی

دولت رئیسی با چالش‌های مهمی چون تحریم‌ها و مشکلات اقتصادی مواجه اما ترجیح داد به مجادلات در حوزه سیاست خارجی ادامه دهد و در داخل هم بر مسایل ایدئولوژیک تمرکز کند. یکی از اقدامات مهم دولت در این زمینه ابلاغ لغو سند ۲۰۳۰ بود. 

جریان سیاسی متبوع رئیسی بیشترین مخالفت را با دولت حسن روحانی بر سر لغو سند ۲۰۳۰ داشت. شورای عالی انقلاب فرهنگی در دولت حسن روحانی، سند ۲۰۳۰ را لغو کرد اما از سوی دولت روحانی ابلاغ نشد. ابراهیم رئیسی در ابتدای دولت لغو سند ۲۰۳۰ را فوراً امضا کرد. او در یکی از سخنرانی‌هایش گفت: «تبیین این نگاه را در مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک انجام دادم و گفتم چرا روی این سند حرف داریم. ما منطق داریم. ما سند تحول آموزش و پرورش داریم و براساس اسناد خود عمل می‌کنیم. از تجربه دیگران استفاده می‌کنیم، ولی سند دیگران را که مظاهر فساد دارد را اجرا نمی‌کنیم. از نسخه‌های دیگران بدون مطالعه و بومی سازی و مطابقت با فرهنگ دینی و بومی خود استفاده نمی‌کنیم.»

2️⃣ بدعت لایحه‌نویسی توسط قوه قضاییه در دولت رئیسی

لایحه عفاف و حجاب با نام کامل لایحه حمایت از خانواده از طریق ترویج فرهنگ عفاف و حجاب در پی اعتراضات ۱۴۰۱ و تعطیلی گشت ارشاد در بحبوحه این اعتراضات مصوب شد. این لایحه توسط قوه قضاییه تنظیم و دولت سید ابراهیم رئیسی آن را به مجلس شورای اسلامی ارسال کرد. اقدامی که عملاً بدعتی در لایحه‌نویسی دولت‌ها در ایران به شمار می‌رفت.

3️⃣ نافرجامی در برجام

«محور همه شرارت‌های امروز در عالم آمریکا است.» این مهم‌ترین شعار ابراهیم رئیسی در کسوت رئیس دولت سیزدهم بود و همین رویکرد را در سیاست خارجی نیز پیگیری کرد. دولت رئیسی در پیشبرد مذاکره با آمریکا در دوران ریاست جمهوری بایدن ناموفق بود. همین امر موجب شد تا با تشدید تحریم‌ها در دولت او اقتصاد کشور هرچه بیشتر تضعیف شود و آخرین امیدها برای مذاکره با آمریکا در دولتش نیز از بین برود.

4️⃣ سفر به نیویورک

یکی از رویدادهای مهم دوره ریاست جمهوری ابراهیم رئیسی سفر او با هیئت همراه به نیویورک و سخنرانی در مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک بود.

رئیسی در دیدار با آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل جلوگیری از زیاده‌خواهی سلطه‌طلبان را از جمله انتظارات مردم از سازمان ملل دانست و با بیان اینکه جنگ‌افروزی طبیعت قدرت‌های بزرگ است، اقدامات این سازمان برای جلوگیری از این رویه‌های خطرناک و مخل صلح و ثبات جهانی را ضروری خواند. وی بر آمادگی ایران در مشارکت برای گسترش صلح و امنیت در جهان و جلوگیری از ظلم به ملت‌ها تاکید کرد و عدالت جنسیتی و توجه به حقوق زنان در جمهوری اسلامی ایران در دنیا را کم نظیر دانست.

رئیسی در این دیدار در پاسخ به سؤالی درباره توافق هسته‌ای و چشم‌انداز روابط ایران و آمریکا با برشمردن سابقه نقض پیمان دولت آمریکا در قضیه برجام با وجود اجرای کامل تعهدات از طرف جمهوری اسلامی ایران، خاطرنشان کرد: با تغییر دولت در آمریکا و اعلام آمادگی دولت جدید برای بازگشت به تعهدات خود، جمهوری اسلامی ایران نیز برای توافق خوب اعلام آمادگی و مذاکرات را به صورت جدی دنبال کرد، اما پس از مدتی مشخص شد طرف‌های مقابل به تعهدات خود پایبند نیستند.

وی با اشاره به اعتراضات ۱۴۰۱ گفت: دولت آمریکا بر اثر مشورت‌های غلط برخی عناصر مزدور به ظاهر ایرانی و همچنین برآوردهای غلط سرویس‌های جاسوسی، با ترک مذاکرات، دل به نتیجه‌بخشی اغتشاشات بست در حالی که جمهوری اسلامی ایران امروز درخت تناوری است که این تکانه‌ها اثری بر پایداری آن ندارد.

5️⃣ تبادل زندانیان در ازای دسترسی به اموال بلوکه‌شده ایران

مشکلات اقتصادی در دولت ابراهیم رئیسی با وجود تحریم‌ها باعث شد تا اقداماتی برای بازدگرداندن پول‌های بلوکه‌شده ایران از سوی وزارت خارجه انجام گیرد. نقش وزارت امور خارجه در دولت سیزدهم بسیار کمرنگ بود و شاید بتوان این اقدام را تنها اقدام وزارت امور خارجه دولت رئیسی دانست.

در دولت ابراهیم رئیسی تهران و واشنگتن، برای تبادل زندانیان و همچنین آزادسازی ۶ میلیارد دلار از پول‌های ایران در کره جنوبی توافق کردند. بارابارا اسلاوین، کارشناس آمریکایی در توئیتی مدعی شد که «ایران می‌تواند سفارش غذا، دارو و شمار محدودی تجهیزات پزشکی را نزد بانکی در دوحه ثبت کند. بانک مذکور در دوحه نیز هزینه کالاها را پرداخت می‌کند و شرکت‌های قطری آن‌ها را به ایران تحویل می‌دهند. ایران اصلا به منابع مالی دسترسی مستقیم ندارد.»

6️⃣ رئیسی و دهه ۶۰

ابراهیم رئیسی مهم‌ترین سال‌های زندگی خود را به عنوان دادستان تهران، همدان و کرج، ریاست سازمان بازرسی کل کشور، معاونت سیاسی دادسرای انقلاب تهران و رئیس دستگاه قضا گذراند. فعالیتش را در دادیاری شهرستان کرج در سال ۱۳۵۹ شروع کرد و با حکم شهید قدوسی دادستان کرج شد. در سال ۶۱ همزمان با دادستانی کرج مسئولیت دادستانی همدان را نیز به عهده گرفت. رئیسی که بعد از برکناری اسدالله لاجوردی، در سمت «معاونت گروهکی» دادستان تهران را به عهده داشت، در سال ۱۳۶۴ به عنوان جانشین علی رازینی دادستان انقلاب تهران انتخاب شد و امام خمینی چندین پرونده را برای تصمیم قضایی به او و حسینعلی نیری محول کرد.

چندی بعد به عنوان یکی از چهره‌های هیئت پنج نفره در خصوص اعدام چهره‌های ضدجمهوری اسلامی به ویژه نیروهای مارکسیستی و مجاهدین خلق انتخاب شد. او در مقام معاون وقت دادستان تهران، به همراه مرتضی اشراقی (قاضی زندان اوین)، حسینعلی نیری (دادستان تهران)، و مصطفی پورمحمدی (نماینده وزارت اطلاعات) عضو هیئت پنج نفره‌ای بود که در پایان دهه ۶۰ درباره سرنوشت زندانیان سیاسی چپ و مجاهد تصمیم‌گیری می‌کرد.

بعد از رحلت امام، رئیسی با حکم محمد یزدی رئیس قوه قضائیه وقت به سمت دادستان تهران منصوب شد و از سال ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۳ به مدت پنج سال این مسئولیت را برعهده داشت.

7️⃣ رسیدگی به پرونده انفجار نخست ویزی در ۸ شهریور ۱۳۶۰

شاید جالب باشد که بدانید ابراهیم رئیسی به عنوان معاون سیاسی دادسرای انقلاب تهران مسئولیت رسیدگی به پرونده انفجار نخست‌وزیری را برعهده داشت. وی کسی بود که مسئولیت بازجویی‌ها را به شعبه ۷ دادسرای انقلاب به ریاست اسدالله لاجوردی واگذار کرد. در این رسیدگی شماری از اعضای جناح چپ چون خسرو تهرانی مسئول سابق اطلاعات نخست‌وزیری دستگیر شد. لازم به ذکر است که در این دوره موسوی خوئینی‌ها دادستان کل کشور بود و این مسئولیت را به ابراهیم رئیسی واگذار کرد.

8️⃣ رسیدگی رئیسی به پرونده کوی دانشگاه 

مهمترین موضوعی که رئیسی به عنوان رئیس سازمان بازرسی کل کشور پیگیری کرد، واقعه کوی دانشگاه تهران بود. در پی صدور فرمان پیگیری واقعه کوی، کمیته‌ای ویژه در شورای عالی امنیت ملی ماموریت یافت تا ابعاد مختلف این موضوع را مورد بررسی قرار دهد.

اعضای این کمیته شامل ابراهیم رییسی، رییس سازمان بازرسی کل کشور، مرتضی رضایی، رییس سازمان حفاظت اطلاعات سپاه، عباسعلی فراتی دادستان دادسرای نظامی استان تهران، احمد وحیدی رییس اداره اطلاعات سپاه (وزیر فعلی کشور)، غلامرضا ظریفیان، نماینده وزیر فرهنگ و آموزش عالی، مصطفی تاجزاده و غلامحسین بلندیان از معاونان وزارت کشور و جمال شفیعی نماینده وزارت اطلاعات زیر نظر علی ربیعی عضو دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی در محل دبیرخانه مستقر شد تا مجموعه حوادث و عوامل موثر در واقعه کوی دانشگاه در روز جمعه ۱۸ تیر ۸۷ مورد بررسی و تحقیق همه جانبه قرار دهد.

در بخشی از گزارش رسمی شورای عالی امنیت ملی آمده است: «به اعتقاد اعضای جلسه نحوه اظهارات افراد مسئول، به خصوص مسئولان ذی‌ربط، در این گونه ناآرامی‌ها، به ویژه در آن شرایط خاص، می‌بایست حساب شده و دقیق بوده و به نوعی ابراز نگردد که باعث تحریک احساسات شود. نتایج تحقیقات نشان می‌دهد که جانشین منطقه مرکزی ناحیه تهران بزرگ با توجه به وجود آثار عصبانیت در رفتار ایشان، فاقد تدابیر لازم در حل ماجرا بوده و بی‌تدبیری‌های نامبرده موجب انعقاد نطفه ناآرامی گردیده است. همچنین به نظر می‌رسد عدم رعایت دستورالعمل‌های موجود در اینگونه موارد و رفتار متناسب با سلایق ازجمله علل به وجودآورنده حادثه کوی بوده است.»

9️⃣ رسیدگی به حواشی کهریزک

ابراهیم رئیسی در دهه هشتاد عضو هیئت رسیدگی به ادعای آزار جنسی معترضان بازداشت شده به نتایج انتخابات ۸۸ در بازداشتگاه کهریزک شد. ابراهیم رئیسی به عنوان یکی از اعضای این هیئت سه‌نفره از سوی رئیس وقت قوه قضاییه انتخاب شد. در نهایت این هیئت ادعای مطروحه را رد کرد و آن را خلاف واقع دانست.

🔟 ابراهیم رئیسی و ریاست قوه قضاییه

رهبری در ۱۶ اسفند ۱۳۹۷ طی حکمی رئیسی را به ریاست قوه قضائیه منصوب کرد. از مهم‌ترین اقدامات رئیسی در دوره حضور در ریاست قوه قضاییه تحول قضایی ذیل سند تحول قضایی بود. در این دوره بود که دادگاه‌های فساد اقتصادی به صورت علنی برگزار شد. در این دوره فساد قضات نیز مورد توجه قرار گرفت و رئیسی موفق شد تحولی در ساختار قوه قضاییه نیز ایجاد کرد.

همه اقدامات او در کسوت قضاوت موجب شد تا ابراهیم رئیسی بتواند مسیر رسیدن به راس قوه مجریه را بر او هموار کند. اگرچه وقتی که تنها سه سال از زمان حضورش در قوه مجریه گذشته بود، درگذشت.